RZYM (ROMA) – Historia
Najwcześniejsza historia Rzymu obrosła w legendę. Rea Silvia, córka miejscowego króla Numitora, miała z Marsem dwóch synów. Dzieci miały zostać oddane na ofiarę bogu, lecz obrządek nie doszedł do skutku. Porzuconych chłopców znalazła i wykarmiła wilczyca. Potem adoptował ich pasterz, który nadał im imiona Romulus i Remus. Młodzieńcy wytyczyli granice miasta na wzgórzu palatyńskim, lecz wkrótce stało się jasne, że może tu rządzić tylko jeden władca. Różnica zdań co do interpretacji znaków, które bracia otrzymali od bogów, spowodowała konflikt, w którym Romulus zabił Remusa i w 753 r. p.n.e. został pierwszym monarchą rzymskim.
Tak głosi legenda, lecz wydaje się bardziej prawdopodobne, że lokalizacja miasta narzucała się sama. Tyber można było łatwo przekroczyć poprzez Isola Tiberina, Rzym stanowił zatem kluczową placówkę na szlakach handlowych z Etrurii i Kampanii. We władzy królów pozostawał Rzym do około 507 r. p. n. e., kiedy to lud powstał przeciwko tyrańskiemu monarsze Tarkwiniuszowi i utworzł republikę, mianując pierwszych dwóch konsulów i wprowadzjąc bardziej demokratyczne formy rządów. W okresie republiki miasto rozkwitało, zajmując coraz większą przestrzeń i podporządkowując sobie rozmaite plemiona zmieszkujące okoliczne regiony: Etrusków na północy, Sabinów na wschodzie, Samnitów na południu. W III w. p.n.e. Rzym zaczął rozszerzać swe wpływy poza granice obecnych Włoch kontynentalnych, zajmując Sycylię na południu oraz tereny w północnej Afryce, w tym Kartaginę, i osiągając pozycję głównego mocarstwa na Morzu Śródziemnym. Jednakże w polityce wewnętrznej historia republiki to nieustanne waśnie i wzajemne zwalczanie się stronnictw pośród patrycjuszowskich klas panujących. Wszyscy pragnęli coś uszczknąć z olbrzymich bogactw, napływających do miasta z grabieżczych zamorskich wypraw; tymczasem zwykli ludzie, czyli plebs, nie zaznali więcej sprawiedliwości niż za monarchii.
Po morderstwie na Juliuszu Cezarze nastąpił krótki okres zamieszek i w 27 r. p.n.e. powstało cesarstwo, na którego czele stanął August; stanowiło to triumf nowych demokratów nad starą gwardią. August wprowadził Rzym w epokę imperialną, zamierzając — jak twierdził — przekształcić miasto z kamiennego w marmurowe. Wznosił łuki, teatry i pomniki z przepychem godnym stolicy rozrastającego się imperium. Liczba mieszkańców wzrosła do ponad miliona. Ludność mieszkała w zatłoczonych blokach mieszkalnych zwanych insulae; rozpleniła się przestępczość, a problem ruchu ulicznego dorównywał dzisiejszemu; pewien pisarz narzekał nawet, że nocą trudno się wyspać. Był to jednak okres pokoju i dostatku: klasy wyższe pędziły bezczynny, luksusowy żywot w wystawnych rezydencjach z kanalizacją i centralnym ogrzewaniem, a granice imperium rozszerzały się, zyskując największy zasięg za cesarza Trajana, który zmarł w 117 r. n. e.
Trudno dokładnie wyznaczyć datę początku upadku Rzymu, lecz prawdopodobnie nastąpiło to za Dioklecjana, który doszedł do władzy w 284 r. i podzielił cesarstwo na dwie części, wschodnią i zachodnią. Pierwszy cesarz chrześcijański, Konstantyn, w 330 r. przeniósł siedzibę władzy na wschód i upajająca epoka Rzymu jako stolicy świata dobiegła końca. Bogatsi mieszkańcy przenieśli się w ślad za dworem a szereg inwazji Gotów w 410 r. i Wandalów 40 lat później jedynie przyspieszył upądek. W szóstym stuleciu miasto było zdewastowanym i trapionym zarazami cieniem swej dawnej świetności.
Rzym został uratowany przez papieży. Grzegorz I (zwany Wielkim) rozsyłał po całej Europie misjonarzy głoszących Dobrą Nowinę i reklamujących święte relikwie Rzymu. Ściągnęło to pielgrzymów — wraz z pieniędzmi — z powrotem do miasta. Z czasem papiestwo stało się naturalnym ośrodkiem władzy w Rzymie. Papież przyjął tytuł „Pontifex maximus” przysługujący w czasach klasycznych arcykapłanowi (dosłownie: „strażnik mostów”. Mosty w epoce rzymskiej odgrywały kluczową rolę w funkcjonowaniu miasta). Parę stuleci później Karol Wielki został koronowany Świętym Cesarzem Rzymskim. Dysponował rozległymi dominiami na terenie całej Europy, lecz podlegał papieżowi, co wzmocniło pozycję miasta. Papież stał się głową, a Rzym stolicą całego chrześcijańskiego świata.
W ciągu następnych kilkuset lat potęga Rzymu i papiestwa często słabła: król normandzki Robert Guiscard splądrował miasto w 1084 r.; po upływie stulecia w wyniku konfliktu między miastem a papiestwem kilku papieży przeniosło się do Viterbo; z kolei w 1305 r. urodzony we Francji papież Klemens V czasowo przeniósł swój dwór do Awinionu. Na ogół jednak dworowi papieskiemu i miastu powodziło się świetnie, w czym pomogło ogłoszenie przez papieża Bonifacego VIII roku 1300 rokiem świętym. Władzę stopniowo skoncentrowało w swych rękach kilka rodów, które obsadzały między sobą najważniejsze urzędy, łącznie z tronem papieskim. Wraz z rosnącą potęgą papieża Rzym zyskiwał nowe oblicze: wznoszono kościoły, odkryto i zakonserwowano zabytki pogańskie, a do miasta poczęli ściągać artyści, aby wykonywać zamówienia dla kolejnych papieży, którzy nieodmiennie pragnęli przyćmić swych poprzedników bardziej monumentalnymi budowlami i dziełami sztuki. Delikatna struktura władzy załamała się przejściowo w połowie XIV w., kiedy rządy przejął Cola di Rienzo, pozujący na wybawiciela ludu od dekadencji panujących. Di Rienzo stworzył nową republikę rzymską, lecz stosując coraz bardziej autokratyczne metody rządzenia stracił wkrótce popularność i został obalony. Do władzy powróciło sprzymierzenie papiesko-arystokratyczne.