CAVOUR I GARIBALDI
Okres dziewięciu lat radykalnych zmian rozpoczął się z chwilą, gdy hrabia Kamil Cavour został premierem Piemontu w 1852 r. Udział wojsk piemonckich w Wojnie Krymskiej umożliwił Cavourowi kontakt z Napoleonem III na Kongresie Paryskim, którym zakończył się ten konflikt, i w lipcu 1858 r. przeprowadzili oni tajne rozmowy na temat „kwestii włoskiej”. Napoleon III zdecydował się udzielić Włochom poparcia w walce z Austrią — jedyny realistyczny sposób osiągnięcia zjednoczenia — pod warunkiem, że opór nie przyjmie form rewolucyjnych. Ustaliwszy ewentualny podział zdobyczy, dwaj politycy czekali na okazję sprowokowania Austrii do wojny. Zdarzyła się ona w 1859 r„ kiedy na otwarcie sesji parlamentu Cavour napisał dla Wiktora Emanuela podniosłą, skierowaną przeciw Austriakom mowę. Jego hasło bitewne o położenie kresu grido di dolore („okrzykowi bólu”) zostało podchwycone w całych Włoszech. Austriacy zażądali demobilizacji, lecz Piemontczycy uczynili coś wręcz przeciwnego.
Wojna od samego początku była katastrofą i tysiące żołnierzy poległy pod Magenta i Solferino. W lipcu 1859 r. Napoleon zawarł rozejm z Austrią bez porozumienia z Cavourem. który na znak protestu złożył dymisję. Lokalne rządy pozostały u władzy w Toskanii, Modenie i Romanii. Cavour ponownie znalazł się na czele rządu w 1860 r. i wkrótce Francja. Piemont i papiestwo wyraziły zgodę na szereg plebiscytów. w których Toskania i nowe państwo Emilia (księstwa Modeny i Parmy plus Romania) głosowały w połowie marca 1860 r. za zjednoczeniem z Piemontem. W wyniku tajnego układu pomiędzy Wiktorem Emanuelem a Napoleonem III. Sabaudia i Nicea zostały przekazane Francji, pod warunkiem przeprowadzenia plebiscytów. Wyniki były do przewidzenia, zważywszy obecność armii francuskiej podczas głosowania.
Garibaldi natychmiast wyruszył do Nicei z intencją wysadzenia w powietrze skrzyń wyborczych, lecz dotarł tylko do Genui, gdy doszły go wieści o powstaniu na Sycylii. Zarekwirował dwa parowce i zdobył wystarczającą ilość broni dla tysiąca swych „czerwonych koszul”, po czym wyruszył na południe. Po wylądowaniu na Sycylii przyłączyło się do niego więcej ludzi i otoczywszy liczącą 12 000 żołnierzy armię neapolitańską zdobył wyspę. Następnie powrócił na stały ląd, niemalże bez walki zajął Neapol, a następnie wyruszył na Rzym. Cavour, obawiając się. że może utracić inicjatywę, pospiesznie wysłał armię piemoncką, aby przyłączyła Państwo Kościelne, z wyjątkiem patrymonium wokół Rzymu. Zaniepokojeni tym, że antykościelni rewolucjoniści, którzy składali się na armię czerwonych koszul mogą przysporzyć kłopotów. Cavour i Wiktor Emanuel udali się na południe do Rzymu w asyście swej armii, organizując po drodze plebiscyty na Sycylii, w Neapolu. Umbrii i marchiach papieskich, nie pozostawiając właściwie żadnej alternatywy oprócz przyłączenia tych obszarów do Piemontu. Po triumfalnym przemarszu przez Neapol podziękowali Garibaldiemu za jego starania, przejęli władzę nad wszystkimi terytoriami i zorganizowali wybory do nowego parlamentu. W lutym 1861 posłowie formalnie proklamowali Królestwo Włoch.
Cavour zmarł w tym samym roku, zanim państwo zostało całkowicie zjednoczone, gdyż Rzym i Wenecja nadal pozostawały poza królestwem. W 1862 r. Garibaldi bez powodzenia usiłował zająć miasto i dopiero po ponownej próbie, pięć lat. później Wenecja została przyłączona. Wojska francuskie usunięto z Rzymu po pokonaniu Napoleona III przez Prusy w 1870 r. Tak więc w 1871 proces zjednoczenia został zakończony.