ITALIA RZYMSKA
Rozwój Rzymu, miasta położonego pomiędzy Etruskami a Latynami, nabrał rozmachu około 600 r. p.n.e. dzięki koalicji ze społeczeństwami Latynów i Sabinów. Wczesnym okresem ekspansji kierowała etruska dynastia Tarkwinńw, lecz w 509 r. p.n.e. Rzymianie usunęli etruską rodzinę królewską i przyjęli republikańską formę rządów, z władzą dzieloną pomiędzy dwóch konsulów, obieranych na okres jednego roku. Dalsze zmiany nastąpiły pół wieku później, po długotrwałych walkach klasowych, które doprowadziły do opracowania Prawa dwunastu tablic, zrównującego patrycjuszy i plebejuszy w prawach. Ustabilizowana republika rzymska rozpoczęła systematyczny podbój północnej części półwyspu, a po upadku Wejów w 396 r. p.n.e. zajęli Sutrium i Nepeti, miasta, które Liwiusz uważał za „bramy obronne Etrurii”. Liczne wojny z innymi miastami przyniosły Rzymowi wysokie daniny.
W 390 r. Rzym zdobyli Galowie, opuszczając miasto dopiero po wymuszeniu olbrzymiego okupu, lecz był to tylko przejściowy kryzys. Po pokonaniu SamnitAw w ciągnącej się przez 35 lat wojnie Rzymianie zajęli Kampanię i żyzne ziemie Apulii. Następnie ich ekspansja militarna skierowała się na bogate kolonie greckie na południu, między innymi Tarent, którego mieszkańcy zwrócili się do greckiego króla Pyrrusa z Epiru o wsparcie miltarne. Początkowo odparł on rzymskich najeźdźców, lecz wkrótce utracił przewagę i w 275 r. p.n.e. został pokonany pod Benewentum. Rzymianie zdążyli już zaprowadzić swą władzę na znacznym obszarze południowych Włoch i stali się zagrożeniem dla Kartaginy. W 266 r. p.n.e.. kiedy Mamertyni — najemnicy z Kampanii—którzy zajęli Messynę zwrócili się do nich o pomoc przeciwko Kartaginie, zyskali okazję zdobycia Sycylii oraz Sardynii i Korsyki. Dało to również początek I wojnie punickiej. Po zwycięstwie nad Galami w 22 r. p.n.e. w dolinie Padu. Rzymianie władali całym terytorium Italii.
Podczas II wojny punickiej zdołali obrócić zagrożenie militarne na własną korzyść. Kartagińczycy z pewnym niepokojem obserwowali rozszerzanie się potęgi Rzymu w basenie śródziemnomorskim i pod koniec III w. p.n.e. wysłali Hannibala przez Alpy z armią piechoty, jeźdźców i słoni. Hannibal zmiażdżył rzymskie legiony nad Jeziorem Trazymeńskim i pod Kannami (216 r. p.n.e.), a następnie zatrzymał się w Kapui. Z godnym podziwu wyrachowaniem, biorąc pod uwagę bliskość wojsk Hannibala. Korneliusz Scypion wyruszył na wyprawę odwetową zdobywając kartagińskie terytoria w Hiszpanii oraz samą Kartaginę. Kartagińczycy wezwali Hannibala do powrotu, lecz w 202 r. p.n.e. wojska rzymskie zadały mu klęskę pod Zamą. Upłynęło dalszych pięćdziesiąt lat zanim Kartagina została zburzona, a cała Hiszpania podbita, gdyż Rzymianie zajęci byli jednocześnie wojnami w greckiej Macedonii.
Zwycięstwa te zapewniły obywatelom rzymskim byt wolny od podatków, gdyż zastąpiły je zdobyte skarby, lecz społeczeństwo było wyraźnie podzielone na tych. którzy mieli nieograniczony dostęp do wszelkich przywilejów i na pozostałych. Ci pierwsi należeli przede wszystkim do stronnictwa optymatów. które ignorowało żądania reform ze strony opozycyjnego stronnictwa popularów. Radykalne reformy zaproponowane przez trybuna Gajusza Grakcha dla stronnictwa optymatów nazbyt pachniały demokracją, toteż Senat nadał konsulowi specjalne pełnomocnictwa. Umożliwiały one zdławienie stronników Grakchów, śmierć poniósł sam przywódca ruchu — Gajusz Grakchus. Większość spośród ludu zdała sobie sprawę, że jedyną nadzieją na zdobycie wpływów jest posłużenie się armią, lecz obrany konsulem Gajusz Mariusz okazał się niezdolny do stawienia czoła klice senackiej, która nieustannie knowała przeciw nowemu reżimowi.
W I w. p.n.e. konflikty wewnętrzne osiągnęły niespotykane dotąd natężenie. Choć Mariusz nadal znajdował się u władzy, rosły wpływy innego konsula, Sulli, który prowadził zwycięskie kampanie przeciwko najeźdźcom z północy i zbuntowanym poddanym na południu. Koniec końców Sulla przejął władzę i zamienił ją w dyktaturę, rozbijając rząd ludowy, który zawiązał się podczas jego kampanii na wschodzie. Powszechną praktyką stały się zabójstwa polityczne i banicje, a miasta, które stanęły po stronie Mariusza podczas walki o władzę, zostały ukarane masakrami i dewastacją. Tysiącom weteranów armii Sulli oddano skonfiskowane ziemie, lecz duża jej część leżała odłogiem. W 73 r. p.n.e. gladiator o imieniu Spartakus stanął ma czele powstania 70000 wywłaszczonych rolników i zbiegłych niewolników, które trwało dwa lata. póki nie zostało rozbite przez legiony.