Okolicę na zachód od Montepulciano najlepiej zwiedza się pieszo. Pienza znajduje się o zaledwie 11 km przy starej drodze przez Monticchiello, a szlak z Pienzy biegnie na południe do średniowiecznych łaźni w Bagno Vignoni. Jeśli jesteś uzależniony od autobusów, które rano mają tutaj martwy okres, niewątpliwie warto, abyś przeszedł przynajmniej jedną z tych tras. MONTICCHIELLO samo w sobie stanowi pewną j atrakcję: okolone murami, z pochyłą wieżą strażniczą oraz z Pieve (klucz w domu i obok), mieszczącym XIV-wieczne freski i tablicową Madonnę Pietra Lorenzettiego.
Pienza
PIENZA jest skończonym tworem renesansowym i została zbudowana przez papieża Piusa II jako utopijne „Nowe Miasto” — przejaw znacznej próżności. Wcześniej była tu niewielka wioska Cortignano, w której w rodzinie banitów ze Sieny urodził i się papież. Rozbudowę rozpoczęto już w rok po wyborze Piusa; wszystkie większe budowle wzniósł architekt Bernardo Rosselino pod kierunkiem Albertiego. Koszty były astronomiczne, lecz, o dziwo, katedrę, pałace papieski i biskupi, oraz centrum . miasta ukończono w zaledwie trzy lata.
Po konsekracji katedry w 1462 r. Pius wydał bullę, ustalającą nową nazwę miasta j (na swoją własną cześć) i zastrzegającą, że w katedrze i pałacach nie wolno zmienić | najmniejszego detalu. Dwa lata przed śmiercią założył tu także swój dwór papieski. Spośród następców Piusa II tylko Pius III, jego bratanek, żywił jakiekolwiek zainteresowanie Pienzą. Miasto, które miało zająć całe wzgórze, nigdy nie wyszło poza parę przecznic z każdej strony Corso, a liczba ludności (dziś 2500) stawia je w szeregu średniej wielkości wiosek. Obecnie panuje tu atmosfera pustki i sztuczności: wygląda to jak naturalna scena teatralna, wykorzystana zresztą przez Zefirellego w filmie Romeo i Julia.
Nie ma trudności z orientacją w terenie. Drogi, autobusy i samochody schodzą się na Piazza Dante, zaraz za główną bramą wjazdową, Porta al Murello, a Corso prowadzi stąd do rynku zaprojektowanego przez Rosselina, Piazza Pio II. Wznosi się przy nim katedra, Palazzo Piccolomini (pałac papieski), Pałac Biskupi, Palazzo Pubblico oraz czwarty (narożny) pałac, wybudowany przez jednego z ambitniejszych watykańskich naśladowców Piusa — kardynała Borgię, przyszłego papieża Aleksandra VI. Ratusz na placu stanowi typowo średniowieczny ukłon w stronę Florencji, lecz poza tym plac jest całkowicie renesansowy w koncepcji.
Katedra (13.00-15.00 niecz.) posiada jedną z najwcześniejszych fasad renesansowych w Toskanii; zaś wnętrze z polecenia Piusa wzorowane jest na niemieckich kościołach halowych, które papież widział podczas swych podróży, i w swej istocie pozostaje gotyckie. W kaplicach mieści się dość bezbarwna seria sieneńskich obrazów ołtarzowych, zamówionych przez papieża i jego architekta u ważniejszych malarzy epoki — Giovanniego di Paolo, Mattea di Giovanni, Vecchietty i Sano di Piętro. Nie wiadomo, jak długo przetrwa cały budynek, gdyż ze względu na niewielką powierzchnię działki, Rosselino musiał budować na piaskowcu i glinie. Już przed ukończeniem budowli pojawiła się szczelina, a po trzęsieniu ziemi w naszym stuleciu konieczne było stałe zwiększanie liczby przypór i wiązarów.
Rezydencja Piusa, Palazzo Piccolomini, wzorowana była na florenckim Palazzo Rucellai we Florencji, z pomysłowym uzupełnieniem w postaci trzypoziomowej loggii z tyłu. Na dziedziniec można wejść o każdej porze dnia. Apartamenty (wt.-nd. 10.00-12.30 i 16.00-19.00; 2500 L) obejmują sypialnię, bibliotekę i inne pomieszczenia Piusa II, ze zbiorami broni i medali. Dalsze pamiątki po papieżu (w tym haftowaną kapę oraz sieneńskie obrazy tablicowe, można oglądać po drugiej stronie placu w Museo Civico (śr.-nd. 10.00-13.00 i 16.00-19.00).
Z Cortignano zachowały się dwa wcześniejsze kościoły. Kościół Św. Franciszka, przyległy do Palazzo Piccolomini, posiada XIV-wieczne freski, krużganki i panoramiczny snack-bar nad ogrodami Piccolomini. Poniżej, o dziesięć minut drogi piechotą w kierunku zachodnim, znajduje się romańskie Pieve, w którym został ochrzczony przyszły Pius II. Ta dziwaczna budowla z cylindryczną wieżą ozdobiona jest portalem z rzeźbieniami rycerzy, ryb i syren.
Szczegóły praktyczne
Pienza jest miastem niemal wymarłym, toteż najlepiej przyjechać tu na wycieczkę z Montepulciano. Jeśli zechcesz zostać na noc, w Ristorante Dal Falco (0578/748551) na Piazza Dante są pokoje po 40 000 L. Jeśli chodzi o zakup prowiantu, to aż głowa boli od przybytku. Miasto leżące w centrum regionu wytwarzającego owczy ser peccorino ogarnął szał „naturalnej żywności”, toteż roi się tu od różnych sklepów spożywczych. W Birreria Sperone Nudo w centrum można dostać niedrogie piwo i crostini, a przy Piazza Dante są dwie restauracje.
San Quirico d’0rcia i Bagno Vignoni
SAN QUIRICO D’ORCIA, rozległa, częściowo okolona murami miejscowość, leży na skrzyżowaniu drogi Siena-Bolsena z bocznymi, i wychodzi na doliny Orcia i Asso. Jest zaciszna i dość podniszczona. Ma parę barów i niezwykle piękną romańską kolegiatę, z delikatnym tryptykiem Pędzla Sano di Piętro. Jest tu też niewielki hotel, La Patrizia (•0577/897715), dwójki od 28000 L.
Bagno Vignoni
Sześć kilometrów na południowy zachód od San Quirico leży maleńka wioska BAGNO VIGNONI — zaledwie garść zabudowań wokół rynku. Placyk ten jest jednak jednym z niezapomnianych zabytków Toskanii. Znajduje się tu arkadowa piscina z okresu renesansu, wybudowana przez Medyceuszów, którzy, podobnie jak Katarzyna ze Sieny, przyjeżdżali do Vignoni na kuracje siarczane. Gorące źródła nadal biją w łaźniach (stanowiły one doskonałą scenografię do filmu Tarkowskiego Nostalgia), lecz zanurzyć się w ich wodach można dziś tylko w nowoczesnym budynku z tyłu.
Na południe od wioski, wzdłuż drogi przez Monte Ammiata do Saturnii (patrz niżej) ciągnie się kraina źródeł siarczanych. Jeśli zajdzie potrzeba przerwy w podróży, w Vignoni są dwa hotele, zaliczające się do najdziwniejszych miejsc noclegowych w całej prowincji. Tańszy jest La Terme (0577/887150), z dwójkami od 48 000 L.